భిన్న జాతుల సమాహారం ఆదివాసీ గిరిజనులు. వారి ఆచార సంప్రదాయ, సంస్కృతికి ప్రతి రూపాలు. పండగలేదైనా ఐక్యతరాగంతో ఆచరించే వారిది ప్రత్యేక సంస్కృతి, ముఖ్యంగా గోదావరి ఉత్తర తీరాన ఉండే గిరిజన ప్రాంతం విభిన్నమైన సంస్కృతీ, ఆచా రాలకు ప్రసిద్ధి చెందింది. అడవితల్లి ఒడిలో గిరిజనులు జరుపుకొనే అందమైన పండగలు వారి సాంస్కృతికి ప్రతి రూపాలు. దాంట్లో భాగంగా తెలంగణా ప్రాంత ఆది వాసీల ఆచా రాలు, సంప్రదాయాల కళలు, పండగలు వారి ఐక్యతకు చిహ్నాలు. ఆది వాసీల సంస్కృతిని ప్రతిబింబించే ఉమ్మడి ఆదిలాబాద్‌ జిల్లాలో వారం పాటు ఘనంగా సాగే ఈ పండుగ నృత్య గానాలతో హోరె త్తుతుంది. గోండులు, తోటీలు, పర్దాన్లు, కోలములు ఈ పండుగను ఎక్కువ గా జరుపు కొంటారు. ఆదివాసీ సంస్కృ తిలో దీపా వళి పండుగ ‘దండారి’కి ప్రత్యేక స్థానం ఉన్నది. ఆటపాటలతో ఐక్యతగా జరుపుకొనే ఈ పండగపై థింసా అందిస్తున్న ప్రత్యేక కథనం…!- (సుమనస్పతి రెడ్డి)
ఈ పండగ సందర్భంగా జరిపే దండారి పండగలో గిరిజనులు తమ ఆరాధ్య దైవమైన అమ్మమ్మ పద్మల్‌ పురి కాకో దేవాలయానికి భారీగా తరలివస్తారు.ఛత్తీస్‌గఢ్‌, మహారాష్ట్ర, మధ్యప్రదేశ్‌, తెలంగాణ రాష్ట్రాల నుంచి భారీగా గిరిజనులు ఈ ఆలయానికి వస్తారు. దండారి వేడుకలో గుస్సాడి వేషధారణ,రేలారే రేలా ఆటపాటలు,కొమ్ముల విన్యాసాలు, ఆది వాసీ మహిళల ప్రత్యేక పూజలు అందరినీ ఆకట్టుకుంటాయి.చుట్టూ దట్టమైన అడవి, పక్షుల కిలకిల రావాలతో అడవి వారం పాటు హోరెత్తుతుంది. దండారి పండుగ జరిగే వారం రోజులపాటు ఆదివాసీ గూడేలు,పల్లెలు గుస్సాడీ నాట్యాలతో శోభాయ మానంగా కనిపిస్తాయి. గోండులు ప్రత్యేక నృత్యాలు చేస్తారు. ఈ పండగ ఆదివాసుల్లో ఐక్యతను, ఆప్యాయతను మరింత బలోపేతం చేస్తుంది. దండారి బృందాలు ఒక గ్రామం నుంచి మరో గ్రామానికి వెళ్లి అక్కడివారితో కలిసి ఆడిపాడ తాయి. విందు,వినోదాల్లో పాలుపంచు కుంటా యి. దండారిలో ఆట పాటలకు డప్పు,రడ మేళా,డోల్‌ వెట్టి,కర్ర,పెప్రి,తుడుం సంగీత పరికరాలు ఉపయో గిస్తారు. నెమలీకలతో పేర్చిన గుస్సాడి కిరీటాలను,ముఖానికి ధరించే పువ్వులను గ్రామం మధ్యన గుట్టపైన పేర్చి సంప్రదా య రీతిలో పూజలు జరిపి గొర్లు, మేకలు,కోళ్లను బలివ్వడం ఆచా రం.దేవతల అనుగ్రహం పొందామని సంతృప్తి చెందిన తర్వాతనే గిరిజనులు నృత్యాలు ప్రారంభిస్తారు. పురుషులు గుస్సాడి,చచ్చాయి,చాహోయి నృత్యాలు చేస్తారు. శరీరం నిండా బూడిద పూసుకుంటారు. ముఖానికి మసి పూసు కుంటారు.ఎడమ భుజంపై మేక చర్మం లేదా జింక చర్మం వేలాడదీసుకుంటారు.కుడిచేతిలో మంత్ర దండం లాంటి రోకలి పట్టుకుంటారు. లయబద్ధంగా సాగే గుస్సాడి నృత్యానికి వాయిద్యాల చప్పుడు తప్ప పాట నేపథ్యం ఉండదు. దండారి సందర్భంగా నృత్య బృం దాలు కాలినడకనే ఊరూరూ తిరుగుతాయి. ఈ పండగ సందర్భంగా యువకులు తమకు సరైన జోడి కోసం వెతుక్కుంటారు. పండగ తర్వాత పెళ్లి సంబంధాల గురించి మాట్లాడు కుంటారు. దీపావళి అమావాస్య తర్వాత ఒకట్రెండు రోజులు జరిపే కోలబోడితో దండారి ఉత్సవాలు ముగుస్తాయి. ఊరు బయటినుంచి చెంచి భీమన్న దేవుడు ఉండే ఇప్పచెట్టు దగ్గర దండారి వాయిద్యాలు, దుస్తులు తీసేసి వాటి ముందు జంతువులను బలిచ్చి పూజలు చేస్తారు. విందు భోజనం తర్వాత అన్ని వస్తువులనూ ఇళ్లకు తీసుకెళ్తారు. చివర్లో గుస్సాడీల దగ్గర్లో ఉన్న చెరువు, కాలువకు వెళ్లి స్నానం చేసి దీక్ష విరమిస్తారు. ఈ పండగ ప్రాధా న్యం గుర్తించిన రాష్ట్ర ప్రభు త్వం ఏటా ఈ పండగ నిర్వహణకు తగినన్ని నిధులను కేటాయిస్తున్నది. వం దల ఏండ్ల నుంచి గిరిజను లు ఈ దండారి పండుగను జరుపుకొంటున్నారు. తమ సంస్కృతీ సంప్రదాయాల ను కాపాడుకుంటూ భావి తరాలకు అందిస్తున్నారు. ప్రతిరూపం దండారీ ఉత్సవాలు గిరికోనలో సందడి మొదలైంది. డప్పుల మోతతో అడవితల్లి ప్రతిధ్వనిస్తున్నది. దీపావళి సందర్భంగా ఆదివాసీ గూడెంలో దండారి వేడుకలు సంప్రదాయ బద్ధంగా సాగుతాయి. గుస్సాడీ నృత్యాలు, కోలాటాలు, కోలాహలాలతో గూడాలన్నీ సందడిగా మారాయి. దీపావళికి వారం ముందు నుంచే దండారి సందడి మొదలవుతుంది. పండుగ తర్వాత కోలాబొడితో ఈ ఉత్సవాలు ముగుస్తాయి. ఇందులో భాగంగా తమ ఆరాధ్యదైవం అయిన ఏత్మాసుర్‌ను భక్తితో కొలుస్తారు. ఆదివాసీ సంస్కృతి ప్రతిబింబించే దండారి వేడుకలో గుస్సాడీ నృత్యం ప్రత్యేక ఆకర్షణగా నిలుస్తుంది. ఒళ్లంతా బూడిద రాసుకొని, కాళ్లకు గజ్జెలు కట్టుకొని, జంతు చర్మం భుజాన వేసుకొని, నెమలి పింఛాలు ధరించి వాద్యఘోషకు అనుగుణంగా చేసే నృత్యం చూడముచ్చటగా ఉంటుంది. లయా త్మకంగా కదలాడుతూ, భక్తిపారవశ్యంలో హావ భావాలు పలికిస్తూ భక్తులను అలరిస్తారు కళా కారులు. ఉత్సవాల్లో భాగంగా ఒక గూడెం నుంచి మరొక గూడానికి వెళ్తూ బంధుత్వాలు కలుపుకొనే ప్రయత్నం చేస్తారు ఆదివాసీలు. అనుబంధాలు పెంచుకోవడానికి దండారి పండుగను ఆలంబనగా చేసుకుంటారు. ఆదిలాబాదు గోండు ఆదివాసీలంటే వెంటనే తలం పుకు వచ్చేది తలపైన నెమలిఈకల పెద్దటోపీలు ధరించి విచిత్రమైన వేషధారణతో లయబద్ధంగా నృత్యం చేస్తూ కదిలే ‘గుసాడి’ నృత్యకారులు.అయితే రంగస్థలం (స్టేజి) పైనో, సభలూ, సమావేశాల్లో ప్రముఖులను ఆహ్వానిస్తూనో చేసే గుసాడి నృత్యాన్ని మాత్రమే చూసినవాళ్లకు గోండు, ఇంకా కొలాం ఆదివా సీల అతిముఖ్యమైన సామాజిక ఉత్సవం ‘దండారి’లో గుసాడిలు ఒక భాగమని గాని, దండారి వంటి అతిమనోహరమైన, నృత్య, సంగీతమయమైన ‘సోవ పండుగ (శోభా యమైనపండుగ) ఏ సంస్కృతిలో నైనా అరుదనిగాని ఊహించడం కొద్దిగా కష్టమే. ఇందులో కోలాటం (దండారి అంటేనే కోలాటం) వేసేవాళ్ళు (యువకులు, మగ పిల్లలు)బీ గుమేల,పర్ర, వెట్టె ఈ ప్రత్యేకమైన దండారి వాయిద్యాలు,చాలా పెద ్దతోలుడప్పులు (10,20 నుండి 50,60 దాకా ఉండొచ్చు), తుడుం, పేప్రె (సన్నాయి), కాలికొం (కొమ్ము) ఈ వాయి ద్యాలు వాయించేవాళ్లుబీ ‘పోరిక్‌’ అంటే ఆడపిల్లల వేషాలు వేసిన పోర గాల్లుబీ గుసాడివేషగాళ్లుబీ తోడుగా వెళ్లేవాళ్లూ ఉం టారు. ఆతిథ్యం ఇచ్చే ఊరిలోకి చీకటి పడే వేళకు ప్రవేశించడం,వాళ్ల అతి స్నేహ పూర్వ కమైన ఆతిథ్యాన్ని, మర్యాదలను (ఆడ పెళ్లి వారే వచ్చినట్టుగా! గోండు సంప్రదాయంలో వరుడి ఇంట్లోనే పెళ్ళిళ్ళు ఎక్కువగా జరుగు తుంటాయి.) అందుకోవడం, అక్కడి డప్పులబృం దంతో కలిసీ, విడిగాకూడా జోరుగా డప్పులూ, తుడుమూ వాయించడం పలురకాల (గుసాడి లవి, కోలాటాలవి, రెండూ కలిసినవి) నృత్యాలు చేయడం గుమేలా,ఢోల్కీ (చిన్న డోలు) పాటలు పాడడం మధ్య మధ్య గొప్ప వినోదాత్మకమైన చిన్న, చిన్న హాస్య, వ్యంగ్య నాటికా సన్నివే శాలను ప్రదర్శించడం (వీటిని ‘ఖేల్‌’ అంటారు) విందులు ఆరగించడం,హాస్యాలు,ముచ్చట్లాడు కోవడం ఒక రాత్రి విశ్రమించి,మరునాడు మళ్లీ ఆటలాడి, పాటలుపాడి, ‘ఖేల్‌’ప్రదర్శనలతో కడుపారా నవ్వుకొని,డప్పులు మ్రోగించుకొని, సాదరంగా వీడ్కోలు చెప్పిరావడం,స్థూలంగా ఇదీ దండారి స్వరూపం.సొంత ఊరి నుండి బయలుదేరి వెళ్లడం,తిరిగి రావడం కూడా చెప్పుకోదగ్గ తంతులే! ఆడవాళ్ల దండారి సంప్ర దాయం కూడా ఉన్నది!బృందంలోని పెళ్లికాని యువకులు ఈ ఊళ్లో పెళ్లీడుకొచ్చిన అమ్మా యిల్లో తమకు తగినవారె వరైనా ఉన్నారా అని వెతుక్కోవడం కూడా దండారి ప్రయోజనాల్లో ఒకటి. ఇంతవిపులమైన దండారి పండుగలో ఉండే ఆచారాలు,పూజలు,మర్యాదలు,చిన్నా పెద్దా ఇతర తంతులూ,సరదాలూ,వాటి అం దాలూ,విశేషాలూ అన్నీ వర్ణించి చెప్పాలంటే పెద్ద గ్రంథమే అవుతుంది.దండారి పర్వం వివిధ దశల్లోని కొన్ని విశేషాంశాలను ప్రస్తావించుకోవడానికి మాత్రమే ఇక్కడ వీలవుతుంది. తెల్లని ధోవతులు, అంగీలు ధరించి, నడుముకూ,తలకూ తెల్లని లేక రంగు రుమాళ్లూ కట్టుకొని, చేతుల్లో సన్నని కోలలు ధరించి వచ్చిన దండారి ఆటగాళ్లబృందం వారు వెట్టె, పర్ర వాయిద్యాల దరువుల మీద చేసే ‘మాన్కోలా’ (గౌరవ అభివాదక సూచకమైన కోలాటం), ‘చచ్చోయ్‌’ నృత్యాలు, మెత్తని గుమేలా, పర్ర దరువుల మీద పాడే మెల్లని, మధురమైన పాటలకు అనువుగా చేసే అత్యంత లయాత్మకమైన కోలాటాలు, వారితో కలిసి ‘పోరిక్‌’లు (అమ్మాయిల వేషంలో వచ్చిన యువకులు) కూడా కోలాటం ఆడటం చూడ ముచ్చటగా ఉంటుంది.గజ్జెలు,అందెల రణగొణ సవ్వడులతో,బరువైన లయాత్మకమైన అడుగులు వేస్తూ, ఎడమ చేతితో జింకతోలును వెడల్పుగా కదిలిస్తూ, చాచిన కుడిచేతిలో పట్టుకున్న దండంతో శాసనం చేస్తున్నట్టు, మహత్తరమైన గాంభీర్యంతో,అతిలోకమైన శివసౌందర్యంతో, రెండు ఊళ్ల గుసాడిలు కలగలిసి కోలాటం ఆడేవాళ్లతోనూ,విడిగా కూడా చేసే తిరుగోల నర్తనాలుబీ కుర్రవాళ్లు, యువకులూ నిలబడి పాడే జోరైన ఢోల్కీ పాటలు, భుజాల మీదుగా చేతులు కలుపుకొని, ఏవాద్యమూ తోడు లేకుం డా తమ శృతిదేలిన సన్నని గొంతుకలతో దేవుండ్ల పాటలు పాడుతూ మెల్లని తిరుగోలలా ఈ ఊరి ఆడవాళ్ళు ఆడుతూ ఉంటే, వాళ్లను రక్షిస్తున్నట్టు వాళ్ల చుట్టూ మరో వలయంగా గుసాడిలు ఆడుతుంటారు. కనికట్టులా సాగే ఈ ఆటలు, పాటల మధ్య నిత్యజీవితపు వాస్తవానికి తీసుకు వచ్చి గొప్ప హాస్యమూ, వ్యంగ్యదృష్టీ కల బోసి, పనికొచ్చే సందేశాలు కూడా ఇచ్చే ‘ఖేల్‌’ అనే లఘు వీధి నాటికలు, ఇలా ఎన్నో ఘట్టాలతో సకలేంద్రియాలను, మనస్సును గొప్ప ఉత్సవానందాను భూతితో నింపుతుంది అమావాస్య తరువాతి ఒకటి రెండు రోజుల్లో జరిపే ‘కోలబోడి’తో దండారి పండుగను ముగిస్తారు. ఆనాడు ఏ ఊరికాఊరి దండారి, గుసాడిలబృందం ప్రతి ఇంటికీవెళ్లి, పూజలందు కొని, పరాచ కాలాడి, ఊరవతల ‘చెంచిభీమన్న’ దేవుడుండే ఇప్పచెట్టుదగ్గర దండారి వాయి ద్యాలు, దుస్తులు, ఆభరణాలు అన్నీ తీసిపెట్టి, బలులిచ్చి, పూజలు, తాపీగా విందు భోజనమూ చేసి, అన్ని వస్తువులనూ ఇళ్లకు తీసుకువెళ్తారు. గుసాడిలు దగ్గరలో ఉన్న చెరువో, కాల్వకో వెళ్లి, ఒళ్లు కడుక్కొని,స్నానం చేసి, దీక్ష విరమిస్తారు. గుమేల,పర్ర,వెట్టె, ఈ దండారి వాయిద్యాలు మళ్లీవచ్చే ‘అకాడి’ పండుగ వరకు బయట కురావు,వినిపించవు!
గోండుల పౌరాణిక గాథలు
సంస్కృతీ పెద్దగా తెలియని వారికే ఒక్కసారి చూస్తే చాలు, గొప్ప అనుభూతిగా మిగిలిపోయే దండారి ఉత్సవం,ఆగాథల వారసత్వంగానే ఏర్పడిన మతాచార సంస్కృతీ సంప్రదాయాల్లో నిత్యం జీవిస్తున్న ఆ జాతి జను లకు ఎంతో ప్రాణ ప్రదంగా ఉండటంలో ఆశ్చర్యం ఏముంది? అయితే రాజ్‌గోండుల్లో ఉన్న నాలుగు శాఖలు లేకగట్ల (‘నాల్వేన్సగ’, ‘సియివేన్సగ’, ‘సార్వేన్సగ’, ‘యేడ్వేన్సగ’ – అంటే నాలుగు, అయిదు, ఆరు, ఏడు(ఆదిగోండు) దేవతల గుంపులు లేక గట్ల – గోత్రాల నుండి జనించినవారు) వాండ్లల్లో వారివారి సగల పౌరాణిక గాథల్లో ఉన్న అపారమైన వైవిధ్యం కారణంగా దండారి ఉత్సవం పుట్టుక గురించి చాలాకథలే ఉన్నాయి. రాజ్‌గోండుల గురించి, విఖ్యాత మానవశాస్త్రవేత్త ప్రొఫెసర్‌ క్రిస్తోప్‌వాన్‌ ఫ్యూరర్‌ హైమండాఫ్‌ రాసిన ప్రామాణిక గ్రంథంలో రెండు మూడు కథలు లభిస్తున్నాయి. ఈ కథలన్నీ కూడా గోండుల తొలితరంతోనే ముడివడిఉండటం విశేషం. ఆది గోండులు పంటలు,సమృద్ధి బాగా ఉన్న ఒక తరుణంలో, ఆ ఆనందపు రోజులు ఉండగానే పండుగగా చేసుకునే గొప్ప సంబురాన్ని రూపొందించమని అడిగినప్పుడు హీరాసుక్‌ అనే తొలి పరధాన్‌ (‘పరధాన్‌’లు, ‘తోటి’లు గోండుల పురాణాలను, వంశ చరిత్రలను ఆలపించే ఆశ్రిత జాతుల వారు) దండారి వాయిద్యాలను, ప్రక్రియ మొత్తా న్ని రూపొందించి ఇచ్చినాడని ఒక కథ. ఈ కలి యుగం చడీ,చప్పుడు లేకుండా నీరసంగా ఉం దని ఆది గోండులు దుఃఖిస్తుంటే కోట్కపిట్టె జుంగాల్‌ రావుడ్‌ అనే సాహసికుడు సమస్య పరిష్కారం కోసం వెదుకుతూ సుదూర ప్రయా ణం చేసి, సముద్రం మీద వెదుకుతూ ఉంటే ‘యేత్మ సూర్‌’ అనే దేవ జలకన్య గుసాడి రూపంలో మనోహరమైన నృత్యం చేస్తుంటే చూసి ఆమెతో ప్రేమలో పడితే, ఆమె తన వేషభూషణాలను అతనికిచ్చి, గోండులు ప్రతి యేడాదీ యేత్మసూర్‌ (యేర్‌ అంటే నీరు, సుర్‌ అంటే స్వరము అని వింగడిరచవచ్చు) దేవత రూపం వేసుకొని నృత్య, సంగీతాలతో దండారి చేసుకొమ్మని ఆనతి ఇస్తుంది. ఇటువంటిదే మరో కథలో దేవుడు తన మనుమరాలైన యేత్మసూర్‌ ను గోండు యువకుడు పెండ్లి చేసుకుంటానంటే ఒప్పుకొని, కాని ప్రతి యేడాదీ తమ లాగే రూపం వేసుకొని, ఆమె చుట్టూ నృత్యమాడి జాగ్రత్తగా కాపాడుకోవాలని నిర్దేశిస్తాడు. ఇంకొక కథా భేదం ప్రకారం అదృష్టాన్ని, సంపదలనిచ్చే లక్ష్మీ సమానమైన యేత్మసూర్‌ దైవత చిహ్నాలుగా దండారి వాయిద్యాలు, అలంకారాలు అన్నింటినీ పూజించి, ధరించి పండుగ చేసుకోవడం జరుగుతున్నది. సృష్టికర్తjైున ‘జటాశంకర్‌ విలాస్‌ గురు’ సృష్టి చేయడానికి తపోదీక్ష పూనినప్పుడు సరీమ్‌ మీదకు చెట్లూ పుట్టలు పెరిగి పోయిన ఆయన రూపం వంటిది గుసాడి వేషం అని చెప్పు కోవడం కూడా ఉన్నది. ఆత్మ అనగా ఆత్మ స్వరూపుడైన ఈశ్వరుని రూపమే గుసాడి అని భావం. మరొక కథలో ఆది గోండులు తమకు భార్యలు కావాలి కదా అని అడిగినప్పుడు గోండుల సగలు, సామాజిక వ్యవస్థలు, మతా చారాలన్నింటినీ ఏర్పరిచిన ప్రవక్త వంటి ‘పహండి కుపార్‌ లింగు’ అభ్యర్థన మీద ‘సొంఖస్తాడ్‌’ గురువు, ‘షేకు’ సోదరుల కూతుళ్లను ఈ యువకులు ఆకర్షించడానికి తగినట్టుగా దండారి ఆటపాటలను రూపొం దించినట్టు ఇంకొక కథ ఉన్నది. ఇలా ఒకే అంశం మీద పలు కథలు, తేడాలు ఉండటం జాన పద, పౌరాణికేతిహాసాల్లో మామూలే!
దండారి-గుసాడి పర్వంలో, ఈ కథలన్నీ నిర్దేశించే, సూచించే అంశాలూ, గూఢార్థాలూ, వ్యక్తిపరమైన, సామాజిక ప్రయోజనాలూ పెనవేసినట్టుగా కలగలిసి ఉన్నాయి. దండారిలో పాల్గొన్న వారికీ,చూసిన వారికి కూడా ఆ భావానుభవాలు అన్నీ ఎంతోకొంత అంది తీరుతాయి. ఉదాహరణకు వయసొచ్చిన మగ పిల్లలు ‘పోరిక్‌’ ల వేషాలు వేసుకొని రావడం అనేది, అన్ని మంచి గుణాలు, సామర్థ్యం ఉండి కూడా అణకువగా, అనుకూలంగా ఉండే ఆడపిల్లను ఎంత ప్రేమగా, జాగ్రత్తగా చూసుకోవాలో అన్న విషయం అనుభవపూర్వకంగా తెలుసుకో వాలనే కదా? ఎన్నో ఊళ్ల నుండి వచ్చి దర్శించి పోయే గుసాడి దండారిబృందాలను చూడాలను కుంటే మంచిర్యాల జిల్లా, దండేపల్లి మండ లంలో గోదావరీ నదీ తీరాన ఉన్న ‘పద్మాల్‌ పురి కాకో’ అమ్మవారి పుణ్య క్షేత్రానికి వెళ్లాలి.
గుసాడి వేషం
సుద్ద మన్నులేక బూడిద ను బురదగా చేసి శరీరమంతా పూసి, వేళ్లతో గాని, పల్చటి లోహపు గొలుసుతో గాని రుద్దుతూ గీతల అందమైన విన్యాసాలు వచ్చేలా ముందుగా గుసాడి వేషగాన్ని దిద్దుతారు. ముఖానికి ఎక్కువగా పెంక మసిని, కొన్ని సార్లు తెల్ల సుద్ద రంగును దట్టంగా పూస్తారు. నడుముకు మోకాళ్ల కింది వరకు వచ్చేలా తెల్లని లేక రంగు వస్త్రం (ఒకప్పుడు మేక తోలు ధరించే వారు), దానిపై నుండి పెద్ద ఇత్తడి,కంచు గజ్జెలు, గంటల వడ్డాణము,అరచేతికి,మోచేతికి, చేతిదండాలకు పూసలు,రుద్రాక్షలు,రంగు గుడ్డలు లేక ప్లాస్టిక్‌ పూలతో అలంకరంచిన కంకణాలు,కాలి మడమల పైన బరువుగా ఇత్తడి గజ్జెల వరుసలు,ఎడమ భుజం నుండి వేలాడే చిన్న జోలె,ఒక వెడల్పైన జింక తోలు, మెడ నుండి పెద్ద రుద్రాక్షలు, ఎండిన మేడి, ఇతర అడవి కాయలు, పెద్ద ఫూసలతో చేసిన మాలలు,గంటలు,కుడి చేతిలో ‘గంగారాం సోట’ అని పిలిచే, కర్రతో అందంగా తణెం పట్టిన అలంకరించిన రోకలి కర్ర, తలపై భవ్యమైన ‘కంకాలి’టోపిబీ ముఖం పైన గోగు నార పోగులతో చేసి కట్టిన గుబురు మీసాలూ, గడ్డాలూ -ఇది గుసాడి రూపం.దీక్ష తీసుకున్న తరువాత దండారి పండుగ పూర్తయ్యే దాకా వారం, పది రోజులు గుసాడిలు స్నానం చేయకూడదు..
వేషాధరణకు ప్రత్యేకం..గుసాడి పండుగ
గుసాడి టోపి 10,15దండారి పండుగల దాకా నిలిచే అతి పవిత్రమైన గుసాడి టోపీలను కొం దరు నిపుణులైన గోండులు, కొలాంలే చేయ గలరు. పదిహేను వందల కన్న ఎక్కువే నెమలి ఈకలను సేకరించి వాటి తెల్లని కాడలను అల్లికగా మెలివేసి తలకు పట్టే ఒక చిన్న వెదురు బుట్ట అంచు చుట్టూ గట్టిగా కుట్టేసి, నెమలి పింఛాలు పై వైపు అందంగా బయటకు గుండ్రని బుట్టలాగా విస్తరిస్తూ, కదిలినప్పుడు విలాసంగా ఊగేలా ఏర్పాటు చేస్తారు.టోపీకి చుట్టూ,ముఖ్యంగా ముందరి వైపు,పలు వరుసల్లో,పెద్ద అద్దాలతో,రంగు,జరీ దారాలు, చక్కటి డిజైన్లున్న గుడ్ద పట్టీలతో,పలు ఆకారాల రంగు రంగు చెమ్కీ బిళ్లలు, చిన్ని గంటల మాలలతో, కొన్ని సార్లు రెండు పక్కల జింక కొమ్ములతోనూ అలంకరిస్తారు. ఆదివాసి గిరిజన గూడాల్లో గుస్సాడి డ్యాన్స్‌ .. ఎందుకు చేస్తారో తెలుసా ..?
జిల్లాలోని ఆదివాసి గిరిజనులు దీపావళి పండుగ రోజుల్లో దండారి సంబురాల పేరుతో వేడుకలు జరుపుకుంటారు. అందులో భాగమే ఈ విచిత్రమైన వేషాధారణ. ఆదివాసి గిరిజ నుల మాటల్లో చెప్పాలంటే ఇది కూడా ఓ దీక్ష లాంటిదే. తలపై నెమలి పించాలతో తయారు చేసిన కిరీటాన్ని పోలి ఉండిన టోపి. శరీరానికి నల్లటి రంగు. దానిపై బూడిద చారలు. భుజాన జింక తోలు. మెడలో గవ్వల హారాలు. చేతిలో మంత్రదండాన్ని పోలినటు వంటి కర్ర. కాళ్లకు గజ్జెలు. ఆదిలాబాద్‌ జిల్లాలోని ఆదివాసి గిరిజనులు పండుగ వేళ ధరించే ప్రత్యేక వేషా దారణ ఇది.జిల్లాలోని ఆదివాసి గిరిజనులు దీపావళి పండుగ రోజుల్లో దండారి సంబురాల పేరుతో వేడుకలు జరుపుకుంటారు. అందులో భాగమే ఈ విచిత్రమైన వేషాధారణ. ఆదివాసి గిరిజనుల మాటల్లో చెప్పాలంటే ఇది కూడా ఓ దీక్ష లాంటిదే. ఆ విధంగా ప్రత్యేక వేషదారణలో వారు చేసే నృత్యం ఒక గొప్ప అనుభూతిని కలిగిస్తుంది. ఈ నృత్యం విడిగా చేసేది కాదు. గిరిజన బిడ్డలు ఓ గుంపుగా చేరి నృత్యం చేస్తుంటారు. సొంతగా తయారు చేసిన సంగీత పరికరాల ధ్వనుల మధ్యే డ్యాన్స్‌ చేస్తారు. గోండులు, కొలాంలు ప్రతి గిరిజన గూడెంలో చేసుకునే వేడుకల్లో ఒక భాగం. డప్పుల దరువు రకరకాల గిరిజన సంప్రదాయ వాయిద్యాల సంగీతం మధ్య చచోయ్‌ నృత్యంతో పాటు రేల పాటల నడుమ డ్యాన్సులు చేయడం కనువిందుగా ఉంటుంది. లయబద్దంగా సాగే ఈ గుస్సాడి నృత్యం చూపరులను ఎంతగానో ఆకట్టుకోవడమే కాకుండా వాళ్లను ఆదివాసి గిరిజనుల సంప్రదాయనృత్యానికి ముగ్దులుగా మార్చేస్తుంది. ప్రస్తుతం ఉమ్మడి ఆదిలాబాద్‌ జిల్లాలోని గిరిజన గూడాలు గోండుల దండారి, గుస్సాడి నృత్య ధ్వనులతో మారు మ్రోగి పోతున్నాయి. ఉమ్మడి ఆదిలాబాద్‌ జిల్లాతోపాటు జిల్లాకు ఆనుకొని ఉన్న మహారాష్ట్ర ప్రాంతంలోని రాజ్‌ గోండులకు మాత్రమే పరిమితమైన సంప్రదాయం ఇది. ఈ గుస్సాడి, దండారికి సంబంధించి చాలా తక్కువ మంది గోండులకు తెలిసిన ఒక ప్రాచీన కథ కూడా ప్రాచూర్యంలో ఉంది. రాజ్‌ గోండుల్లో ఏడు దేవతల గోండులు,ఆరు దేవతల గోండులు, ఐదు దేవతల గోండులు, నాలుగు దేవతల గోండులు అనే నాలుగు ముఖ్యమైన శాఖలు ఉన్నాయి. ఈ దండారి పుట్టుక కథ ముఖ్యంగా ఐదు దేవతల రాజ్‌ గోండుల కథకు చెందినది. ఒక ఊరికి చెందిన గుస్సాడి నృత్యం చేసే పురుషులు, పిల్లలు, ఆడవాళ్ల బృందం, డప్పు, పర్ర, తుడుం, తప్పల్‌, వెట్టె, గుమేలా మొదలైన వాయిద్య కారులు, అమ్మాయిల వేషం వేసుకున్న పోరికలు ఇంకో ఊరికి వెళ్లడం ఆనవాయితీ. అలా వచ్చిన తమ గ్రామానికి వచ్చిన దండారి బృందానికి ఆతిథ్యం ఇచ్చె గిరిజన గూడెం వాసులు సంప్రదాయ బద్దంగా స్వాగతం పలికి వారికి సకల సదుపాయాలు కల్పిస్తారు. అలా ఒక్కో యేడాది ఒక్కో బృందం ఒక్కో ఊరికి అతి థులుగా వెళుతుంటారు. దండారిలో భాగంగా నృత్యాలు, సంగీతం, పాటలే కాకుండా అనేక రకాల క్రతువులు ఉంటాయి. తాము దైవంగా భావించే ఏత్మసూర్‌ దేవతకు ప్రత్యేక పూజలు చేసి మొక్కులు తీర్చుకుంటారు. సామూహిక భోజనాలు కూడా చేస్తారు. గుస్సాడి నృత్యంతో పాటు పలు సామాజిక అంశాలు, ఇతర సమకాలిన అంశాలను ఇతివృత్తంగా తీసుకుని ప్రదర్శించే ఖేల్‌ ఈ దండారి వేడుకలకు ప్రత్యేక ఆకర్శణగా ఉంటుంది. గుస్సాడి వేషం ధరించిన వారిని దేవతలు ఆవహిస్తారని, వారి చేతిలోని దండం వంటి కర్రతో తాకితో అనారోగ్య సమస్యలు దూరమవుతాయని గిరిజనుల విశ్వాసం. అయితే గుస్సాడి వేషధారణలో ఉన్న పురుషులు దీక్ష పూర్తయ్యే వరకు స్నానం కూడా చేయకపోవడం మరోవిశేషం.ఏదిఏమైనప్పటికి ఉమ్మడి ఆదిలాబాద్‌ జిల్లాలోని రాజ్‌ గోండులు, కొలాంలు తమ పూర్వీకుల నుండి వస్తున్న ఆచార్య వ్యవహారాలను తూ.చ తప్పకుండా పాటించడంతోపాటు వారి సంస్కృతి సంప్రదా యాలను పరిరక్షించుకుంటూ వాటిని భావిత రాలకు అందజేయడంలో ముందున్నారని చెప్పవచ్చు. `(తెలంగణా మాస పత్రిక సౌజన్యంతో..)
